Басқару жүйесі презентация

ТІКЕЛЕЙ БАЙЛАНЫС АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛУ (АШЫҚ ТІЗБЕК)
Организмде қорғаныш рефлексі
Іс-әрекет болжамы
Тізе рефлексі

ТЕРІС КЕРІ БАЙЛАНЫС АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛУ (ТҰЙЫҚ ТІЗБЕК)
Басқару жүйесінде кері байланыстың екі түрі белгілі-олар теріс және оң кері байланыстар. Теріс кері байланыс жүйенің бір қалыптылығын сақтайды, жүйенің тұрақтылығын жақсартады.
Теріс кері байланыс:
Организмнің бастапқы жағдайын қалпына келтіреді
Су мен тұз алмасуды реттейді.
Қанда глюкоза деңгейін реттейді
Терең тынысалу және тынысалу жиілігі арқылы қан құрамында көмірқышқыл газы мен оттегі деңгейі;
Жүрек жиырылуының жиілігі;
Қан қысым;
рН;
Дене температурасы

Теріс кері байланыс
Stimulus/стимул
Receptor/рецептор
Communication pathway (cell signalling)/
Байланыс жүйесі (жасуша сигналдары)
Effector/Эффектор
Response/Жауап

Теріс кері байланыс

ОҢ КЕРІ БАЙЛАНЫС АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛУ (ТҰЙЫҚ ТІЗБЕК)
1. Биологиялық жүйеде оң кері байланыс өте сирек кездеседі. Мысалы, жарақаттанған кезде тромбоциттер санының артуы. Әйел босанатын кезде жатырды жиыратын окситоцин гармонының бөлінуі, бұл гармонның басқа да гармондардың бөлінуіне бастама береді. Жүйке импульстерінің таралу кезінде мембрананың деполяризациялануы, натрий ионы үшін өтуін жылдамдатады. Мембрана арқылы аксонға өткен натрий ионы сол жасушаның деполяризациясын арттырады.
2. Экстремальды жағдайға, жүйенің тұрақсыздығына жеткізеді.
3. Бақыланатын көрсеткіштердің бастапқы жағдайдан ауытқуын арттырады

Оң кері байланыс

Гомеостаз (гр. 'homoios' - ұқсас, stasis - тепе-теңдік) - өзін-өзі реттеу, динамикалық тепе-теңдікті сақтауға бағытталған реттеуші реакциялар арқылы организмнің ішкі орта тұрақтылығын сақтайтын ашық жүйе.
Гомеостаз арқылы реттеледі:
дене температурасы
қандағы глюкоза деңгейі
қанда тұз концентрациясы
қандағы су потенциалы
қан қысымы
қандағы СО2 концентрациясы

Қан құрамындағы глюкозаның реттелуі
Глюкоза тым аз болғанда ---> жасушаларға энергия қажет болады, жасушалар жеткілікті энергиямен қамтамасыз етілмейді. Ми жасушалары тынысалу үшін глюкозаларға тәуелді, егер осылай жалғасатын болса адам тез арада өмірмен қоштасады.
Қанда глюкоза тым көп болғанда ---> су осмос жолымен жасушадан қанға өтеді ---> қалыпты зат алмасу процесі жүру үшін жасушада су мөлшері тым аз болады.
Қандағы глюкоза мөлшерін бақылауды ұйқы безі мен бауыр атқарады.
Ұйқы безі инсулин және глюкагон: 2 гормондар, жан-жақты жұмыс жасайды.
Қанда глюкоза деңгейінің реттелуі:
• егер глюкоза деңгейі артатын болса, бақылау жүйесі инсулин секреция бөлінуге (ұйқы безі) нұсқаулық береді ---> артық глюкоза гликогенге айналып бауырда қорға жиналады, қанда глюкоза деңгейі қалыпты жағдайдан түседі.
• Егер глюкоза деңгейі төмендесе, басқару жүйесі ұйқы безіне инсулин секрециясын бөлуді тоқтатуға нұсқаулық береді ---> глюкагонның бөлінуі артады, бауырдағы гликогеннің глюкозаға ыдырауынан қанда глюкоза деңгейі көтеріледі.
• Бұл теріс кері байланыс–өзгеріс қайтадан эффекторға беріледі.

Дене температурасының реттелуі
Температураның реттелуі
Барлық уақытта гипоталамус қан температурасының аздаған өзгерістерін реттейді.
Егер температура қалыпты жағдайдан артса, оны төмендету үшін жылу жоғалту әрекеті(тер бөлу, қан тамырлардың кеңеюі, тынысалу баяулау) басталады.
Егер температура төмендесе, бұл әрекетін тоқтатып, қанның температурасын көтеру үшін жылу сақтау әрекеті (тер бөлу тоқтайды, қан тамыр тарылады, тынысалу жиілейді, бұлшықет жұмысы артады) бастайды.
Бұл теріс кері байланыс- қанның температурасының төмендеуінен гипоталамустың тері арқылы тер бөлуді тоқтатуы туралы ақпарат.

НЕЙРОНДАР ТИПІ
ҚИМЫЛ
СЕЗГІШ
БАЙЛАНЫСТЫРУШЫ

НЕЙРОГЛИЯ ЖАСУШАЛАРЫ

Дене жаттығу кезінде және марафон
жүгіруден кейін өкпе бұлшықетті жеткілікті мөлшерде оттегімен қамтамасыз ете алмайды. Бұлшықеттер анаэробты тыныс алуды бастайды.
С6 Н12 О6 → 2 С3 Н6 О3 + 2АТФ
Глюкоза → сүт қышқылы + энергия
Бұл процесс глюкозаның оттексіз ыдырап, сүт қышқылы түзіп, аз ғана энергия түзуі.
АНАЭРОБТЫ ТЫНЫСАЛУ
Бұл процесс глюкозаның оттегі қатысуымен ыдырап, көмірқышқыл газы мен су түзіп, көп энергия түзуі.
АЭРОБТЫ ТЫНЫСАЛУ
С6 Н12 О6 + 6О2 → 6СО2 + 6Н2О + 36 АТФ
Глюкоза + оттегі → көмірқышқыл газы + су +энергия
Аэробты тынысалу
митохондрияда жүзеге асады.
Анаэробты тынысалу
цитоплазмада жүзеге асады.

СҮТ ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ БҰЛШЫҚЕТКЕ ӘСЕРІ
Сүт қышқылының артуы біртіндеп бұлшықеттің қажуына немесе сіресуіне жеткізеді. Дене жаттығуынан кейін адам жиі және терең тыныс алу нәтижесінде сүт қышқылы оттегі қатысуымен (көмірқышқыл, су, энергия) ыдырайды.
Спорттық жаттығулар мысал бола алады. Бір жаттығуды аз уақытта аяқтау үшін бар күш жігерін қолданады.

НЕФРОН ҚЫЗМЕТІ

Ультрафильтрация қан мен Боумен капсуласы немесе бүйрек денешігі арасында өтеді.
Боумен капсуласында тығыз орналасқан капилляр торы шумақ деп аталады. Қан афферентті артерия арқылы осы қылтамырлар құяды және эфферентті артерия арқылы шығарылады.
Эфферентті артерия афферентті артерияға қарағанда тарлау болғандықтан, шумақтағы қанның қысымы салыстырмалы жоғары болып табылады. Бұл бүйрек денешігі ішінде, осы үш құрылымдар арқылы қаннан молекулалардың шығарылуына әсер етеді.

Капилляр эндотелийіндегі қуыстар арқылы барлық молекулалардың шығу мүмкіндігі болғанмен, оның базальды қабығы сүзгі тәрізді тек ұсақ молекулаларды ғана шығарады. Капилляр арқылы:
- өтуі мүмкін заттар су, глюкоза, мұндай Na +, K + және Cl- ретінде бейорганикалық иондар және несепнәр жатады.
- өтуі мүмкін емес заттар қанның қызыл және түссіз жасушалары және плазма нәруыздарын қамтиды (мысалы, альбумин және фибриноген).
- Бүйрек денешігі арқылы сұйықтықтың ағып өтуі шумақты сүзінді (фильтрат) деп аталады.

Проксимальды иірім түтіктегі таңдамалы реабсорбция
Бүйрек денешігінде фильтрацияланған кейбір заттар организмде сақталып қалуы керек. Оларға мыналар жатады:
көп мөлшерде су
барлық глюкоза
кейбір бейорганикалық иондар
Бұл заттар қанға проксимальды иірім түтік қабырғасы арқылы қанға қайтып қосылады. Бұл таңдамалы реабсорбция деп аталады.

ПРОКСИМАЛЬДЫ ИІРІМ ТҮТІК

Барлық Генле ілмектері ұзын, милы қабатта орналасып, түтік қайтып қыртысты қабатқа оралған. Қызметі бүйрек ұлпасында Na + және CI жоғары концентрациясын түзу. Бұл несепнәрдің түзілуінің басталуы болып табылады. Бірақ Генле ілмегі жоғары концентрациялы несепнәр түзе алмайды.
Генле ілмегімен төмен бойлап ағатын сұйықтықтан су осмос жолымен қозғалады. Ілмекте сұйықтық түбіне жеткенде бастапқы потенциалға қарағанда су потенциалы төмендейді,
Ілмектің қайта жоғары көтерілген бөлігінде сұйықтықтан ұлпаға Na + Cl- бірінші диффузия жолымен, кейін белсенді тасымал арқылы өтеді.

В результате из 150-170л первичной мочи в течение суток образуется всего около 1,5л вторичной мочи.
Гуморальная регуляция. Вазопрессин увеличивает проницаемость стенки дистальных извитых канальцев и собирательных трубок для воды и тем самым способствует ее обратному всасыванию, что приводит к уменьшению мочеотделения и повышению осмотической концентрации мочи. При избытке вазопрессина может наступить полное прекращение мочеобразования. Недостаток гормона в крови вызывает развитие тяжелого заболевания — несахарного диабета, или несахарного мочеизнурения. При этом заболевании выделяется большое количество светлой мочи с незначительной относительной плотностью, в которой отсутствует сахар.
• Альдостерон (гормон коркового вещества надпочечников) способствует реабсорбции ионов натрия и выведению ионов калия в дистальных отделах канальцев. Гормон тормозит обратное всасывание кальция и магния в проксимальных отделах канальцев.