Моногибридті будандастыру презентация

Г Е Н Е Т И К А
Тұқымқуалаушылық
Өзгергіштік
Генетика дегеніміз – белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын және олардың өзгергіштіктерін зерттейтін ғылым.

Сабақтың тақырыбы:
Моногибридті будандастыру
Оқу мақсаттары:
Моногибридті будандастыру кезінде белгілердің тұқым қуалауын болжайтын генетикалық сызба жасау

Грегор
Иоганн Мендель
22.07.1822 – 06.01.1884
Чех жаратылыс танушысы белгілі табиғат зерттеуші, тұқым қуалау заңдылықтарын алғаш ашқан ғалым, генетиканың негізін салушы.

Бір-бірінен бір жұп белгілері бойынша айырмашылығы бар ата-аналар дараларын будандастыруды моногибридті будандастыру деп атайды.

Мендельдің бірінші заңы: Бір-бірінен айқын бір жұп белгілері арқылы ажыратылатын гомозиготалы дараларды будандастырса, бірінші ұрпақта генотипі де, фенотипі де біркелкі будандары алынады. Мұны бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы деп атайды.
Мендельдің екінші заңы: Бірініші ұрпақтағы алынған гибридтерді өзара будандастырған жағдайда, екінші ұрпақта (F2) белгілерінің ажырауы жүреді. Мұны белгілердің ажырау заңы деп атайды.

Ол өсімдіктің жеті белгісіне көңіл аударды
Бұршақтың 34 іріктемесінен белгілері айқын ажыратылатын 22 іріктемені таңдады:
Сабағының ұзындығы;
Тұқымының пішіні мен түсі;
Жемістерінің пішіні мен түсі:
Гүлдерінің түсі мен орналасуы.
Мендель өз тәжірибелеріне қолайлы
нысан ретінде бұршақты алды.

Альтернативті белгілер

Белгілердің тұқым қуалауын зерттеуге гибридологиялық әдісті қолданды
Бұл әдістің негізгі жағдайлары мыналар:
Будандастыру үшін бір-бірінен жұп белгілері бойынша айқын ажыратылатын бір түрдің даралары алынады;
Зерттелетін белгілер тұрақты, яғни бірнеше ұрпақ бойы қайталанып отырады;
Әр ұрпақтағы алынған будандарға жеке талдау жасалып, нақтылы сандық есептеулер жүргізілді

Аллельді гендер,
аллеломорфтар немесе аллельдер
Гомологиялық хромосоманың бірдей үлескісінде орналасқан гендер;
Дәл сол нәруыздың синтезіне жауап береді;

Аллельді гендер

Генетиканың негізгі ұғымдары
Тұқым қуалаушылық
Ген
Белгі
Генотип
Өзгергіштік
Фенотип

Будандастыру дегенiмiз - әртүрлi ата-анадан алынған екi жыныс жасушарының (гаметалардың) қосылу үрдісі.
Бір-бірінен бір жұп белгілері бойынша айырмашылығы бар дарақтарды моногибридті будандастыру деп атаймыз.

Будандасу түрлері

Генетикалық шартты белгілер

Моногибридті будандастыру
(Мендельдің бірінші заңы)

А –Сары тұқым
а –Жасыл тұқым
сары тұқым
сары тұқым
сары тұқым
сары тұқым
Гибридтердің бірінші ұрпағының біркелкілігі.
Ұрпақтар фенотипі: сары
генотипі: гетереозиготалар

Белгілердің ажырау заңы
(Мендельдің екінші заңы)
×
♀
♂
гамета
А а
А а
F 2
А , а
А , а
А А
А а
А а
а а
Р
Фенотип 3(сары) : 1(жасыл)
Генотип 1(АА) : 2(Аа) : 1(аа)

а
А
а
♀
♂
АА
аа
Аa
×
Сары тұқым
Жасыл тұқым
Р:
G:
F1:
Сары тұқым
F2:
Өздігінен ұрықтану
А
А
а
А
А
а
а
АА
аа
Аa
Аa
♀
♂
G:
Фенотип бойынша ажырау: 3:1
Генотипі бойынша: 1(АА):2(Аа):1(аа)
Айқас тозаңдану

Моногибридті будандастырудың
цитологиялық негіздері:

Моногибридтік шағылыстыруға
генетикалық есептер шығару әдісі
Есептерді шығару барысында мынадай мәселелерді ескеру қажет.
Есептің шартын мұқият оқып шығып, тұқым қуалайтын белгілерді аныктау.
Осы белгілерді бакылайтын гендердің аллельдерін белгілеу.
Есептің шартында көрсетілген ата- ананың және ұрпақтын генотипін біліп, оны генетикалық формуламен немесе хромосомалық үлгімен көрсету.

Будандастыру кезінде түзілген гаметаларды
белгілеп, ұрықтану нәтижесінде пайда болатын зиготалардың барлық типтерін көрсету; Пеннет торын сызып,оған жұмыртқа жасушаларының типтерін сол жағындағы тік бағытқа, сперматозоидтердің типтерін жоғарыдағы қөлденең бағытқа жазады;
Пеннет торын толтырғанда ұрпак
дараларының генотипін жазып, ондағы әртүрлі фенотиптер мен генотиптердің сандық қатынасын көрсету қажет

№1 есеп
Генотиптері АА, Вв, Сс, ДД болатын ағзаларға тән мүмкін болатын гаметаларын тап.

№2 есеп
Тышқанда ақ реңді жүн қара реңге басымдық жасайды. Гетерозиготалы аналық пен қара аталықтан қандай ұрпақ алынуы мүмкін? Барлық дарақтардың генотипі мен фенотипін анықтаңдар?

Толық доминанттылыққа арналған есептерді шығару жолдары.
Бұл будандастыруға арналған есептерді үш топқа бөлуге болады.
1-топ. Гаметалардың түзілуі мен типін анықтауға арналған есептер.
2-Топ. Ата-аналық даралардың генотиптері арқылы ұрпағының генотипін және фенотипін анықтауға арналған есептер.
3-Топ. Ұрпақтардың фенотипті белгілі болған жағдайда аталық пен аналық генотиптерін анықтауға арналған есептер.

Гаметалар тазалығы ережесі.
Г.Мендель хромосомалық теория қалыптаспай тұрып-ақ, мейоздық бөлінудің механизмі мен гендердің әрекеттері туралы күні бұрын дұрыс болжам жасап, гамета тазалығы туралы ережесін ұсынды.
Оның мәні — ағзаның кез келген белгі-қасиетінің дамуын тұқым қуалау белгісі, яғни ген анықтайды.
Гамета түзілгенде оған тек бір ғана доминантты А гені немесе рецессивті а гені беріледі.
Бұл жағдайда будан ағзаның гаметасында аллельді (жұп) гендер бір-бірімен араласып кетпей, таза күйінде сақталады яғни гамета тазалығы .

Геннің толық басым болмаған жағдайына арналған есептерді шешу жолдары.
Өсімдіктер мен жануарлардың бірқатар белгілеріне аралық сипат немесе толымсыз доминанттылық тән.Ол кезде ата–енелерінің белгілері толық мәнінде жарыққа шықпай, аралық сипатта көрінеді.

Геннің толық басым болмаған жағдайына арналған есеп.
Қызыл жемісті құлпынайды ақ жемісті құлпынаймен шағылыстырғанда алынған бірінші ұрпақтың қызғылт жемісті өсімдіктерін өзара шағылыстырса екінші ұрпақтың генотипі мен фенотипі қандай болады?

1 : 0
Толымсыз доминанттылық

Толымсыз доминанттылық

1.Г.Мендельдің тәжірбиелеріндегі бірінші ұрпақ гибридтері дамитын зиготаның генотипін анықтаңыз.
Гомозигота
Гетерозигота
Аллельдер
D) Гомозигота және гетерозигота
№5 тапсырма

1.Г.Мендельдің тәжірбиелеріндегі бірінші ұрпақ гибридтері дамитын зиготаның генотипін анықтаңыз.
Гомозигота
Гетерозигота
Аллельдер
D) Гомозигота және гетерозигота

3.Гетерозигота дегеніміз қандай дара екендігін көрсетіңіз:
A) Әр түрлі аллельді гендер бар
B) Бірдей аллельді гендер бар
C) Гендері жоқ
D) Мутант гендері бар
E) Аллельді және мутант гендерінің жиынтығы бар

4.Фенотип 3:1 формуласы бойынша ажырау қандай будандастыру кезінде байқалатынын анықтаңыз:
A) Аралық тұқым қуалайтын моногибридті будандастыру
B) Талдаушы бәдандастыру
C) Дигибридті будандастыру
D) Моногибридті будандастыру кезіндегі толық доминанттылық
E) Моногибридті будандастыру кезіндегі толымсыз доминанттылық
.

Үй тапсырмасы
Қызыл және ақ түсті екі намазшамгүл өсімдігін будандастырғанда гүлдері қызғылт түсті намазшамгүл өсімдігі пайда болды. Есептің шешу сызбанұсқасын құрып, ата-аналардың генотиптерін,бірінші ұрпақтың гибридтерін және белгінің тұқым қуалау типін анықтаңыз.