- Главная
- Обществознание
- Маданиятшунослик фанидан
Содержание
- 2. Мавзу: Архаик (ибтидоий) маданият Режа: 1. Маданиятнинг вужудга келиши. Маданий даврлар тушунчаси. Ибтидоий жамиятнинг шаклланиши ва
- 3. 4.Қадимги Шарқ дунёқарашининг ўзига хослиги. 5.Қадимги Месопотамия ва Миср маданияти. 6.Қадимги Хиндистон ва Хитой маданияти. 7.Антик
- 4. Ибтидоий жамоа тузуми маданияти ёки архаик маданият инсоният тарихида энг узоқ давом этган давр бўлиб, инсониятнинг
- 5. Энг қадимий одамларнинг савияси ўз меҳнатининг ривожланиши даражасига мувофиқ келган. Тафаккур ва нутқнинг келиб чиқиши ҳақида
- 6. Турк – монгол тиллари (Марказий Осиё). Хитой – Тибет (Шарқий Осиё, Хитой, Тибет, Вьетнам, Бирма). Семит
- 7. Ибтидоий дин шакллари: Тотемизм – ҳайвонлар, ўсимликлар билан қариндошлик хиссиётини англаш. Анимизм («руҳ») – дунёда руҳлар,
- 8. . Бинобарин, Марказий Осиё худуди одамзотнинг илк аждодлари макон топган минтақалардан биридир. Эрадан олдинги икки мингинчи
- 9. Кишилик жамияти тараққиёти тарихи кўрсатадики, даставвал тирикчиликнинг табиий манбаларини табиатнинг ўзи берган ноз-неoматлар ташкил этган. Замонлар
- 10. Жойтун маданияти. Жойтун маданияти ўз ичига Туркманистон ҳудудидаги Копет-Доь билан Қорақум оралиьидан топилган Жойтун, Найзатепа, Бами
- 11. Калтаминор маданияти. Ўзбекистон ҳудудида эрамиздан олдинги 4-2 мингинчи йиллик даврига оид археологик манзилгоъ бўлиб, ўзида Амударёнинг
- 12. Калтаминордан топилган балиқ, ёввойи чўчқа, буьу, қирьовул, сув қушлари суяклари, ўрдак, ғоз тухуми пўчоқлари, ёввойи жийда
- 13. . Қабрга марҳумнинг турли буюм ва қуроллари ҳам қўйилган. Эркаклар қабрида кўпроқ чақмоқ тошдан ясалган буюмлар
- 14. Демак, Марказий Осиёда ибтидоий жамоа тузуми давридаёқ дастлабки меҳнат тақсимоти таркиб топган, овчилик ва балиқчилик, кейинчалик
- 15. Дажла ва Фрот (Тигр ва Ефрат) дарёлари хавзасида яратилган маданият бир қанча халқлар ижодий фаолиятларининг натижаси
- 16. Юз мингларга миххат ёзувлари, асосан сопал тахталарга ёзилган, қисман сопол тахталарга ва металл буюмларга ўйиб ёзилган
- 17. . Дин. Ибтидоий жамоа замонларида одам атрофдаги табиатдан устунликни ҳам сезмаган, ўзни унинг эгаси деб хисобламаган
- 18. Икккидарё оралиғида қадрланган худолар сони жуда кўп бўлган. Ҳар бир шаҳар, ҳар қайси шаҳар маҳалласи, ҳар
- 19. Мардухнинг (ёш бўлишига қарамай) обрўсини кўтариш мақсадида, ўз худосининг кўрсатган алоҳида хизматлари туфайли бошқа худолардан устунлиги
- 21. Скачать презентацию
Слайд 2 Мавзу: Архаик (ибтидоий)
маданият
Режа:
1. Маданиятнинг вужудга келиши. Маданий даврлар тушунчаси. Ибтидоий
Мавзу: Архаик (ибтидоий)
маданият
Режа:
1. Маданиятнинг вужудга келиши. Маданий даврлар тушунчаси. Ибтидоий
2. Ибтидоий маданиятнинг ўзига хослиги. Илк диний тасаввурлар.
3. Ибтидоий санъат. Ўзбекистон худудидаги архаик маданият ёдгорликлари.
Слайд 34.Қадимги Шарқ дунёқарашининг ўзига хослиги.
5.Қадимги Месопотамия ва Миср маданияти.
6.Қадимги Хиндистон ва Хитой маданияти.
7.Антик
4.Қадимги Шарқ дунёқарашининг ўзига хослиги.
5.Қадимги Месопотамия ва Миср маданияти.
6.Қадимги Хиндистон ва Хитой маданияти.
7.Антик
Слайд 4 Ибтидоий жамоа тузуми маданияти ёки архаик маданият инсоният тарихида энг узоқ давом
Ибтидоий жамоа тузуми маданияти ёки архаик маданият инсоният тарихида энг узоқ давом
Бундан 40 минг йил илгари ибтидоий жамоа тузуми вужудга келган бўлиб, у эрамиздан аввалги 4 минг йилликкача давом этди. Архаик ёки ибтидоий маданият палеолит давринингсўнгги палеолит(э.а. 40-10 минг йилликлар), мезолит (э.а. 10-6 минг йилликлар) ва неолит (э.а. 6 - 4 минг йилликлар) даврларини ўз ичига олади.
Сўнгги палеолит даврида ибтидоий одамлар моддий ҳаётида бир қанча ўзгаришлар юз берди. Меҳнат қуроллари анча такомиллашди, уларга ишлов бера бошладилар. Одамлар энди катта-катта ҳайвонларни овлай бошладилар, уй-жой қура бошладилар, ҳайвонларнинг терисига ишлов бериб, кийим тикишни ўзлаштириб олдилар.
Амалий билимлар. Одамнинг табиат билан жуда оғир курашда меҳнат қуроллари жуда мураккаблашиб ва такомиллашиб борган; бунда сўйил таёқлар ва қўпол тарашланган тош парчаларидан камон ва ўқлар, силлиқланган тош болталар, суяк ва металлардан фойдаланиш, жуда оддий дастгоҳларгача ривожланиш йўли босиб ўтилган. Одамлар сунъий ўй – жойлар қуришга аста – секин ўта боришган.
Слайд 5Энг қадимий одамларнинг савияси ўз меҳнатининг ривожланиши даражасига мувофиқ келган. Тафаккур ва нутқнинг
Энг қадимий одамларнинг савияси ўз меҳнатининг ривожланиши даражасига мувофиқ келган. Тафаккур ва нутқнинг
2. Бунах В.В ва Панфилов В.З эса питекантроп ва синантропларда абстракт тафаккур бўлган дейдилар. Абстракт тафаккур ва нутқ пайдо бўлишида табиий нутқда буюмларга нисбатан номлар бўлган. Хислар, муносабатлар ва қаттиқ ҳаракатларни билдирувчи сўзлар бўлмаган. Ибтидоий сўзларда турдош номлардан кўра кўпроқ атоқли отлар бўлган. Тафаккур билан маҳкам боғланган тил ноаниқ товуш тилидан бошлаб то уруғларнинг, кейинчалик қабилаларнинг аниқ тилларига қадар узоқ тараққиёт йўлини ўтди. Қабилаавий тиллар ўрнини синфий жамиятда халқларнинг тиллари эгаллади. Неолит охири ва металлар асрининг бошларида қардош тиллар оилалари таркиб топди:
Хинд – европа тиллари оиласи (хинд, эрон, славян, герман, роман, кельт тиллари)
Слайд 6Турк – монгол тиллари (Марказий Осиё).
Хитой – Тибет (Шарқий Осиё, Хитой, Тибет, Вьетнам,
Турк – монгол тиллари (Марказий Осиё).
Хитой – Тибет (Шарқий Осиё, Хитой, Тибет, Вьетнам,
Семит – ҳамит тиллари (Шимолий ва Марказий Африка Арабистон).
Фин – угор тиллари (фетрлар, финлар, эстонлар, кареллар ва б).
3. Санъат. Одам тасвирий фаолиятининг дастлабки кўринишлари. Сўнгги палеолит даврида санъат вужудга келди ва ривожланди. Тасвирий санъатда тош, лой, дарахт, суяк, ҳайвонларнинг шоҳларига расмлар чиза бошладилар. Асосан инсон овлайдиган ҳайвонлар – мамонт, кийик, айиқ, қўтос, от, шеърнинг тасвирини чизганлар. Одамнинг расмини чизмаганлар. Чизганда ҳам аёл кишининг тасвирини чизганлар. Кейинчалик ҳайвонларни ҳаракатда, турли холатларда, рангли қилиб тасвирлаганлар. Мезолит даврига келиб санъатда ўзгаришлар юз берди. Энди ҳайвонлар тасвири билан бирга одамнинг тасвири ҳам анча кўпайди. Ов манзараси, асал йиғиш, ҳарбий тўқнашувларда энди эркакларнинг тасвирини чиза бошладилар.
Неолит даврида – нақшланган пирамида буюмлар ишлатилган. Ибтидоий одамлар музика асбобларининг ҳамма турларини: урма мўзика асбоблари, пуфлаб чаладиган асбоб лари, торли чолғу асбобларини яратган.
Слайд 7Ибтидоий дин шакллари:
Тотемизм – ҳайвонлар, ўсимликлар билан қариндошлик хиссиётини
англаш.
Анимизм («руҳ») – дунёда
Ибтидоий дин шакллари:
Тотемизм – ҳайвонлар, ўсимликлар билан қариндошлик хиссиётини
англаш.
Анимизм («руҳ») – дунёда
Марказий Осиёда илк маданият
Марказий Осиё кишилик жамиятининг энг қадимги ўчоқларидан бири ъисобланади. Археологик қазилмалар бу ерда миллион йиллардан буён кишилар яшаб келаётганлигини кўрсатади. Фарғона водийсида - Сўхнинг Селуньур ьоридан топилган ашёи далиллар аждодлари мизнинг қадимги маконлари қанақа бўлганликлари, фикрлаш ва турмуш тарзи, маoнавияти хусусиятлари тўьрисида маoлум тасаввурлар хосил қилишга имкон беради.
Тарихчиларнинг ёзишича, бундан беш - олти минг йил бурун Марказий Осиёда деҳқончилик ва чорвачилик юзага келган, тўрт минг йиллар аввал шаҳар маданияти таркиб топган, кишиларнинг теварак-атрофга нисбатан маoнавий қизиқишлари юзага келган. Марказий Осиё ҳудудида топилган Анов ва Номозгоъ (Туркманистон), Сополлитепа (Ўзбекистон) маданияти каби кўплаб ёдгорликлар бунинг тўла исботидир
Слайд 8. Бинобарин, Марказий Осиё худуди одамзотнинг илк аждодлари макон топган минтақалардан биридир.
Эрадан олдинги
. Бинобарин, Марказий Осиё худуди одамзотнинг илк аждодлари макон топган минтақалардан биридир.
Эрадан олдинги
Слайд 9Кишилик жамияти тараққиёти тарихи кўрсатадики, даставвал тирикчиликнинг табиий манбаларини табиатнинг ўзи берган ноз-неoматлар
Кишилик жамияти тараққиёти тарихи кўрсатадики, даставвал тирикчиликнинг табиий манбаларини табиатнинг ўзи берган ноз-неoматлар
Агар шу нуқтаи назардан фикр юритадиган бўлсак, бу сифат ўзгаришлари Марказий Осиё ҳудудларида ҳам ўзига хос содир бўлади. Чунончи, Марказий Осиёнинг жанубий минтақаларида эрамиздан олдинги бешинчи минг йилликда, Марказий ва шимолий ҳудудларда эса эрамиздан олдинги учинчи минг йилликда рўй беради. Жанубий минтақалардаги бу жараён Жойтун маданияти номи билан; кейингиси эса Калтаминор маданияти номи билан тарихга кирган.
Слайд 10Жойтун маданияти. Жойтун маданияти ўз ичига Туркманистон ҳудудидаги Копет-Доь билан Қорақум оралиьидан топилган
Жойтун маданияти. Жойтун маданияти ўз ичига Туркманистон ҳудудидаги Копет-Доь билан Қорақум оралиьидан топилган
Жойтун маданияти таркибида маданий ўсимликлар, буьдой, арпа ва шунга ўхшашлар, уй ва ёввойи ъайвонларнинг суяклари ўрин олган. Демак, жойтунликлар деҳқончилик, чорвачилик билан шуьулланганлар, асосан шохли қорамол, қўй-эчкилар бу ерда маданийлаштирилган. Жойтун (“Жойи тун”) маданияти ёдгорликлари энг қадимий бўлиб, Марказий Осиёнинг бошқа минтақаларида бундай ёши катта манзилгоъ учрамайди.
Слайд 11Калтаминор маданияти. Ўзбекистон ҳудудида эрамиздан олдинги 4-2 мингинчи йиллик даврига оид археологик манзилгоъ
Калтаминор маданияти. Ўзбекистон ҳудудида эрамиздан олдинги 4-2 мингинчи йиллик даврига оид археологик манзилгоъ
Слайд 12Калтаминордан топилган балиқ, ёввойи чўчқа, буьу, қирьовул, сув қушлари суяклари, ўрдак, ғоз тухуми
Калтаминордан топилган балиқ, ёввойи чўчқа, буьу, қирьовул, сув қушлари суяклари, ўрдак, ғоз тухуми
Замонбобо маданияти. Бухоро вилояти худудидан топилган мазкур манзилгоъ эрадан аввалги икки мингинчи йилликнинг биринчи ярмида, яъни бронза даврида яшаган уруь жамоалар маданий ҳаётини ўзида гавдалантиради. Академик А.Асқаров томонидан олиб борилган қазилмалар натижасида Замонбобо манзилгоъида яшаган кабилалар асосан деҳқончилик ва чорвачилик билан шуьулланганликлари аниқланган. Бу ердан топилган қабрлар ўша замон кабилаларининг урф-одатлари ҳақида маълумот беради. Қазиб олинган 40 дан ортиқ қабрни ўрганиш шуни кўрсатадики, ўликлар лаъадларда ъатто учталаб, яъни эркак, аёл ва бола биргаликда дафн қилинган
Слайд 13. Қабрга марҳумнинг турли буюм ва қуроллари ҳам қўйилган. Эркаклар қабрида кўпроқ чақмоқ
. Қабрга марҳумнинг турли буюм ва қуроллари ҳам қўйилган. Эркаклар қабрида кўпроқ чақмоқ
Замонбобо маданияти қадимги кабилаларнинг моддий ишлаб чиқариш соъасидаги меҳнат куникмалари, фаолияти жараёни, шунингдек, ўзига хос урф-одатлари, маросимлари тўьрисида маълумот беради.
Сополлитепа маданияти. Сополлитепа маданий ёдгорлиги бронза даврига хос бўлиб, деҳқончилик хўжалиги билан шуьулланадиган жамоанинг ҳаётини акс эттиради. Бу жамоалар асосан ишлаб чиқариш эътиёжлари туфайли биргаликда ҳаёт кечиришган. Сополлитепа маданияти таркибида темирчилик, кулолчилик, заргарлик, тош ва ёьочга ишлов бериш, тўқимачилик каби ъунарлар алоҳида ўрин тутади. Ўзбекистоннинг жанубидан топилган бу ёдгорликлар ҳақида қуйидагича маълумотлар мавжуд: “Сополлитепада 8 та катта оила жамоалари оқсоқоллари бўлиб уларни олий орган кенгаши бирлаштиради. Оқсоқоллар кенгаши қўлида диний ва дунёвий ъокимият бирлашган. Ишлаб чиқариш жамоаларини ташкил этган оилалар жамоаси ўз хусусий мулкига эга бўлган. Бошқарув тизимида ъалоллик, фидойилик, демократик принциплар ъукмронлик қилган”. (Қаралсин: Асқаров А. Юқоридаги асар, 100-101-бетлар). Демак, Сополлитепа маданияти нафақат моддий, балки шу билан бирга маoнавий маданиятнинг дастлабки соъалари бўйича ҳам малумот беради.
Слайд 14Демак, Марказий Осиёда ибтидоий жамоа тузуми давридаёқ дастлабки меҳнат тақсимоти таркиб топган, овчилик
Демак, Марказий Осиёда ибтидоий жамоа тузуми давридаёқ дастлабки меҳнат тақсимоти таркиб топган, овчилик
Қадимги Марказий Осиёда қишлоқ хўжалиги билан бирга шаҳарлар ҳаёти, ъунармандчилик, кончилик ва бошқалар ҳам тараққий этган. Мароқанд (Самарқанд), Кирополp (ҳозирги Ўратепа) ва бошқалар шулар жумласидандир. Археологик қазилмалар ва ёзма манбалар аҳолининг конларда ишлаганини, мис ва темир эритиш билан, металлардан турли хил ъарбий ва меҳнат қуроллари ясаш билан, кемасозлик, тўқимачилик, бинокорлик, заргарлик ва бошқалар билан шуьулланганлиги, савдо-сотиқ ишлари олиб борганлигини кўрсатади. Шу билан бирга, аҳоли, хусусан, Фарғона водийсидаги аҳоли нефтдан ҳам фойдаланган.
Марказий Осиё халқлари маoнавий маданиятига чуқур таoсир этган манбалардан бири Зораастризм динининг муқаддас китоби “Авес-то” (“Овасто”) ъисобланади. Айтиш мумкинки, “Авесто” нафақат Марказий
Осиё, балки Озарбайжон, Эрон халқларининг қадимги давридаги иқтисодий-ижтимоий ҳаёти, диний эътиқодлари, урф-одатлари, борлиқ ҳақидаги тасаввурлари, ёзув маданиятларини ўрганишда ягона манбадир.
Слайд 15Дажла ва Фрот (Тигр ва Ефрат) дарёлари хавзасида яратилган маданият бир қанча халқлар
Дажла ва Фрот (Тигр ва Ефрат) дарёлари хавзасида яратилган маданият бир қанча халқлар
Бир қанча ҳолларда шумерликлар ва аккадлар ва уларнинг шимолий авлодлари бўлган осурлар, шунингдек, аморийлар ҳам катта ҳисса қўшганлар.
Бобил юксалган замонда бу комплекс маданият Бобил маданияти деган умумий ном олган. Юқорида айтилгандек шумерлар бошқа халқларга қўшилиб, аралашиб кетишган, аммо уларнинг мероси семит халқларига шунчалик кучли таъсир кўрсатганки, Бобил маданияти ҳақида эмас, балки Шумер – Бобил маданияти ҳақида гапириш тўғрироқ бўлади.
Слайд 16Юз мингларга миххат ёзувлари, асосан сопал тахталарга ёзилган, қисман сопол тахталарга ва металл
Юз мингларга миххат ёзувлари, асосан сопал тахталарга ёзилган, қисман сопол тахталарга ва металл
Слайд 17. Дин. Ибтидоий жамоа замонларида одам атрофдаги табиатдан устунликни ҳам сезмаган, ўзни унинг
. Дин. Ибтидоий жамоа замонларида одам атрофдаги табиатдан устунликни ҳам сезмаган, ўзни унинг
Иккинчи томондан матриархатнинг патриатхат билан алмашиниши диний идеологияда ўз аксини топган.
Энг қадимий замонларда аёл худолар, афтидан устунлик ролини ўйнаган бўлсалар керак. Ибтидоий сув офати маъбуда Тнамай шаклида тасаввур этилганлиги бежиз эмасдир. Кейинчалик, коҳинлар диний тасаввурларни системага солган ва Пантеон вужудга келтирилган (ҳамма худоларга атаб ибодатхона қурилган) бир вақтда ундаги хуқуқларнинг кўпчилиги эркакларда эканлиги маълум бўлади.
Маъбудалар эса гарчи самовий кенгашда иштирок этсалар ҳам, аммо бунда иккинчи даражали роль ўйнайдилар.
Шундай қилиб, патриатхат принциплари диний соҳада ҳам, гарчи бир мунча кечикиб бўлса ҳам ғалаба қозонади.
Слайд 18Икккидарё оралиғида қадрланган худолар сони жуда кўп бўлган. Ҳар бир шаҳар, ҳар қайси
Икккидарё оралиғида қадрланган худолар сони жуда кўп бўлган. Ҳар бир шаҳар, ҳар қайси
Қадимги шумерликлар космогония (оламни пайдо бўлиши қадимги таълимот). концепциясига биноан, улкан аёл қиёфасидаги бирламчи стихияси бўлган. Океан тагида ғоят катта тоғ шаклида қаттиқлик пайдо бўлган, осмон худоси АН унинг чўққиси ҳисобланган, гардишсимон ясси таги эса ер маъбудаси КИ деб тасаввур этилган
Слайд 19Мардухнинг (ёш бўлишига қарамай) обрўсини кўтариш мақсадида, ўз худосининг кўрсатган алоҳида хизматлари туфайли
Мардухнинг (ёш бўлишига қарамай) обрўсини кўтариш мақсадида, ўз худосининг кўрсатган алоҳида хизматлари туфайли