Filozofia stosowana. Wykład 2 презентация

Problemy moralne początków życia
Zapłodnienie in vitro
Aborcja

Upolitycznienie kwestii bioetycznych
Zagadnienia te budzą kontrowersje, ponieważ angażują nastroje i emocje społeczne
Prawodawca zazwyczaj odnosi się do tych emocji i usiłuje je wyczuć
Rozstrzygające są zazwyczaj te wartości, którym większość społeczeństwa przyznaje prymat

Dwa poziomy debaty
Poziom polityczny: ustala się priorytety społecznych celów i wartości (rezultat jest prowizoryczny w warunkach demokracji)
Poziom filozoficzny: uzasadnienie rozstrzygnięć z płaszczyzny politycznej

Status moralny zarodka
Stanowisko konserwatywne:
- Status moralny zarodka jest równy statusowi osoby dorosłej
Instrukcja „Dignitatis Personae” – embrion od początku ma godność właściwą osobie
Encyklika „Evangelium Vitae” – zarodek powinien być od początku szanowany jako osoba

Definicja osoby
Definicja Boecjusza: osoba to jednostkowa substancja natury rozumnej

Stanowisko konserwatywne
Potencjalność aktywna zarodka: ma potencjał i zdolności, które aktywuje później, a to już teraz czyni go osobą
Brak momentu granicznego w życiu płodowym – wskutek zapłodnienia powstaje nowy organizm
Każdy organizm ma indywidualną tożsamość przez całe życie – ma wartościową przyszłość

Kwestie dyskusyjne
Kiedy następuje „uduchowienie” embrionu?
Czy można przypisywać pełen status moralny bytowi na podstawie potencjalnych możliwości rozwoju?

Stanowisko teologii katolickiej wobec statusu wczesnego embrionu
Zastrzeżenia wobec możliwości uznania tożsamości ontologicznej zarodka z późniejszym płodem:
Możliwość podzielenia się wczesnego zarodka
Możliwość zlania się zarodków o różnych DNA w jeden organizm
W konsekwencji: dusza nie może istnieć od momentu poczęcia, ponieważ animacja i uformowanie się bytu muszą dokonać się w tym samym momencie

Stanowisko Kościoła przed 1869 rokiem
Św. Augustyn, Św. Tomasz:
Zarodek nieuformowany nie ma duszy rozumnej. Bóg wciela dusze w 40 dni po zapłodnieniu (mężczyźni) bądź 90 dni (kobiety)

Stanowisko współczesne
Brak pewności na temat ontologicznego statusu embrionu
Być może niepewność dotycząca momentu animacji jest odrębna od niepewności dotyczącej statusu osobowego
W konsekwencji: mogłaby istnieć osoba nieposiadająca duszy
Ale: Kościelna metafizyka zakłada, że status osoby przynależy się bytowi, który ma ciągłość ontologiczną i duszę
Dlatego: Nie ma osoby bez duszy

Argument z niepewności normatywnej
Postulowanie wymogów moralnych wobec embrionu tak, jakby był osobą
Niepewność dotycząca statusu ontologicznego i normatywnego – brak pewności, czy faktycznie embrion jest osobą od momentu poczęcia

Podstawa argumentu
Przyjęcie modelu podejmowania decyzji w warunkach niepewności
Postulat racjonalności: traktowanie embrionów tak, jak gdyby miały pełen status moralny
Uniknięcie ryzyka popełnienia poważnego występku i zasada ostrożności
„Stawka moralna” jest wysoka i usprawiedliwia, ze względów ostrożności, opieranie się na podstawie mało wiarygodnych sądów

Doktryna moralna Kościoła
Istnieje obiektywne prawo moralne ustanowione przez Boga
Pewne reguły bądź dane są nieznane bądź niedostępne człowiekowi
Jak zatem osiągnąć pewność sumienia?

Stanowiska
Probablizm (Bartolome de Medina): jedna prawdopodobna opinia kwestionująca dane stanowisko pozwala na jego odrzucenie (prawdopodobieństwo mierzone liczbą i autorytetem ojców Kościoła i teologów)

Probabilioryzm
Nie wolno respektować danej reguły, jeśli opinia kwestionująca ją jest bardziej prawdopodobna

Ekwiprobabilioryzm
Alfons Liguori: wolno nie respektować danej reguły, jeżeli opinie na jej temat równoważą się

Rygoryzm
Jeżeli istnieje jakiekolwiek prawdopodobieństwo, że dana reguła może obowiązywać, to należy zgodnie z nią postępować
Przykład myśliwego, który nie jest pewien, czy strzela do człowieka, czy zwierzęcia

Rygoryzm
Samo prawdopodobieństwo istnienia osoby wystarczy do usprawiedliwienia kategorycznego zakazu zabijania embrionu (Instrukcja „Dignitatis Personae”)

Struktura argumentu
Sytuacja niepewności dotyczącej statusu ontologicznego bytu
Nie można wykluczyć, że status tego bytu jest równy statusowi dorosłego człowieka
Istnieją racje na rzecz zniszczenia tego bytu, ale nie są one bardzo mocne

Struktura argumentu
4. Jeżeli okaże się, że byt ten ma status równy statusowi dorosłego człowieka, to popełni się poważny występek, zabijając go
5. Wymogi racjonalności i moralności nakazują postępować tak, jak gdyby byt ten miał pełny status moralny nawet, jeżeli nie jesteśmy o tym przekonani

Badania na komórkach macierzystych a utylitaryzm
Jeżeli badania nad komórkami macierzystymi mogą uratować życie wielu ludzi albo poprawić ich jakość życia, to zaniechanie tych badań byłoby poważnym występkiem
Porównanie dwóch typów niepewności: niepewność popełnienia występku wskutek zaniechania badań (utylitaryzm) z niepewnością związaną z niewiedzą o statusie zarodka (katolicyzm)

Aborcja

Prawo do życia zarodka i osoby
Genetyczna tożsamość z osobą jest koniecznym, ale nie wystarczającym warunkiem posiadania praw osoby
Dorosły człowiek jest tym samym organizmem, co jego dwutygodniowy zarodek – ale czy z tego wynika, że zarodek ten miał prawo do życia?

Dwie strategie krytyki aborcji
1. Szkodliwość społeczna (konsekwencje):
Spadek liczby dzieci
Promowanie nieodpowiedzialnych postaw
Syndrom poaborcyjny

Szkodliwość społeczna zakazu aborcji
Podziemie aborcyjne:
niepłacenie podatków
łamanie prawa przez lekarzy i ich niemoralność
ograniczenie praw kobiet
zagrożenie życia i zdrowia kobiet przy braku standardów medycznych

Konsekwencje społeczne zakazu
Czy bardziej szkodliwe społecznie są konsekwencje wynikająca z zakazu aborcji, czy z jej legalności?

Druga strategia – obowiązki
Obowiązek ochrony życia, którego jednymi z przejawów są zarodek i płód
Obowiązki wobec życia są ważniejsze niż następstwa ich wypełniania
Społeczna szkodliwość zakazu aborcji jest koniecznym kosztem przyjęcia określonej perspektywy moralnej (etyki obowiązku)

Problematyczna kwestia obowiązku
Przeciwnik aborcji musi wykazać, że:
obowiązek wobec płodu jest ważniejszy od obowiązku wobec matek, dzieci urodzonych, innych członków społeczeństwa, państwa
nie można usprawiedliwić naruszenia prawa do życia płodu
Wszystkie obowiązki wobec wszystkich członków społeczeństwa muszą być wzięte pod uwagę w prawodawstwie stanowiącym o aborcji

Zakaz aborcji może naruszać więcej innych obowiązków, niż jego brak
Trudność ustalenia priorytetu obowiązków i praw: prawo do życia płodu czy autonomia cielesna matki?

Czy prawo do życia ma charakter absolutny?
Odebranie życia może być usprawiedliwione różnymi względami
Prawo do życia to nie prawo do nie zostania zabitym, ale prawo do nie zostania zabitym niesprawiedliwie (Thomson, 1971)

Problem zakresu poświęceń określanych przez prawo
Zakaz aborcji zmusza do moralnego heroizmu, który być może nie byłby akceptowany w odniesieniu do samego siebie
W konsekwencji, odejście od bezwzględnego obowiązku ochrony życia mogłoby zostać uzasadnione

Argument z koherencji przekonań moralnych
Powszechna akceptacja obowiązku ochrony ludzkiego życia
Zasada konsekwencji: jeżeli dany byt traktujesz w określony sposób, to powinieneś jego wcześniejszą formę tożsamą z nim pod względem cech istotnych moralnie traktować w ten sam sposób

Podstawa tego argumentu
Zarzuca się tutaj stosowanie podwójnych standardów moralnych wobec zarodka i dorosłego człowieka
Zarzut ten będzie prawomocny, jeżeli udowodni się istotne moralnie podobieństwo między zarodkiem a dorosłym człowiekiem

Argument z koherencji przekonań
Człowiek ma określony status moralny i dlatego pozbawienie go życia jest moralnie naganne.
Płód jest człowiekiem.
Zatem: Płód ma określony status moralny i dlatego pozbawienie go życia jest moralnie naganne.
Argument ten w punkcie wyjścia wskazuje na obronę prawa do życia osoby dorosłej, a nie płodu (zasada konsekwencji).

Dodatkowa przesłanka argumentu z koherencji przekonań
Przynależność do tego samego gatunku biologicznego, co dorosły, jest warunkiem wystarczającym posiadania statusu moralnego przypisywanego dorosłemu człowiekowi
Przesłanka ta wskazuje, że prawo do życia uzyskuje się na podstawie statusu biologicznego (przynależność do gatunku Homo sapiens)

Biologiczny status płodu
Przeciwnik aborcji musi udowodnić, że płód jest człowiekiem w sensie biologicznym i że to biologia decyduje o nabyciu statusu moralnego

Kiedy zapłodniona komórka staje się człowiekiem?
Jakie jej właściwości o tym decydują?
Ustalenie kryteriów biologicznych człowieczeństwa
Określenie, czy płód spełnia te kryteria

Kod genetyczny
Pewne procesy biologiczne mogą wykluczać możliwość uznania kodu genetycznego za kryterium człowieczeństwa:
podział bądź łączenie się zarodków
mikrochimeryzm: organizm zawiera pewną liczbę komórek pochodzących od matki

Kryterium biologiczne człowieczeństwa
Jego granice zależą od preferowanego obrazu świata i systemu wartości
Zwolennik aborcji będzie skłonny do stosowania bardziej restrykcyjnych kryteriów uznania organizmu za człowieka

Człowiek a osoba
Przeciwnik aborcji może bronić nie tylko prawa do życia osoby, ale prawa do życia człowieka
Zakłada się tutaj immanentną wartość ludzkiego życia
Problem wskazania podstaw świętości życia istniejących przed urodzeniem

Przynależność biologiczna a status moralny
Szowinizm gatunkowy:
szczególne obowiązki moralne posiadamy wobec przedstawicieli gatunku Homo sapiens
uznanie biologicznego człowieczeństwa za rację posiadania wyjątkowego statusu moralnego
przynależność gatunkowa człowieka jako podstawa przyznania mu wyjątkowych praw

Bycie osobą i bycie człowiekiem mogą być od siebie oddzielone
Definiowanie osoby ma charakter funkcjonalny i wskazuje na takie cechy, jak posiadanie świadomości, racjonalne myślenie, język
Funkcje te teoretycznie nie wymagają ludzkiej podstawy biologicznej

Stosunek do zwierząt jako przykład odróżniania podstawy biologicznej od funkcji organizmu
Odmiennym biologicznie gatunkom zwierząt przypisujemy ten sam status moralny
Jaki status przypiszemy sztucznej inteligencji, która również mogłaby być świadoma i odczuwająca?
W konsekwencji: biologiczna podstawa przestaje być kryterium moralnego statusu, ponieważ mamy skłonność do podejścia funkcjonalnego

Posiadanie określonej specyfiki biologicznej nie jest warunkiem koniecznym uznania bytu za osobę

Interesy moralne
Jakie interesy moralne posiada płód?
Czy do nabycia statusu moralnego osoby konieczne jest uświadamianie sobie przez dany byt tych interesów?

Kryterium świadomości
Tylko istota świadoma potrafi rozpoznać naruszenie własnych interesów jako krzywdzące

Podstawą orzekania o prawach moralnych nie musi być jednak świadomość danego bytu
Wystarczy rozpoznanie moralnej wagi pewnych naturalnych dążeń organizmów i wynikających z nich interesów
Zatem: status moralny to zbiór interesów uznanych za słuszne i odpowiadających im praw

Powszechność praw naturalnych
Prawa naturalne: podzielane przez większość ludzi przekonania moralne dotyczące spraw najdonioślejszych
Teoria słusznego interesu zakłada, że prawa te są wyrazem zdroworozsądkowej wiedzy na temat uwarunkowań życia na Ziemi

Teoria interesu a zakaz aborcji
Biologiczne człowieczeństwo wystarczy do uznania bytu za osobę
Każdy przedstawiciel gatunku Homo sapiens ma ten sam status moralny i ten sam zestaw słusznych interesów
W konsekwencji: musimy uznać, że płód i dorosły człowiek nie różnią się pod względem interesów

Potencjalność płodu
Płód ma dyspozycję do otrzymania określonego statusu moralnego
Postulat, aby potencjalne bycie osobą już teraz stanowiło podstawę przyznania praw moralnych przynależących osobie, którą płód nie jest
Płód potencjalnie jest nie tylko osobą, ale i wyborcą, podatnikiem, obywatelem – czy zatem prawa tych osób też mu przysługują?

Wartościowa przyszłość płodu
Niemoralność zabójstwa wynika z utraty wartościowej przyszłości – tego, na czym osobie zależy bądź zależałoby
Postulować można konieczność świadomości utraconych korzyści i wartości w przyszłości, aby osoba już teraz mogła cierpieć z powodu tego, co traci w przyszłości
Płód nie spełnia tego warunku

Spór o legalność aborcji
To nie kwestia ustalenia momentu, w którym rozpoczyna się ludzkie życie
To kwestia kryteriów nabycia statusu moralnego osoby dorosłej