№ 3 дәріс. Девиантты, Отбасы презентация

Дәрістің жоспары
Ауытқу (девиация), қылмыс және әлеуметтік бақылау.
Сыбайлас жемқорлықпен күрестің әдістерімен тетіктері.
Отбасы әлеуметтік институт ретінде.

Девиантты (ауытқымалы) мінез-құлық деп біз ресми қабылданған немесе белгіленген қоғамдық нормаларға сай келмейтін, қоғам тарапынан мақұлданбайтын мінез-құлықты айтамыз.

Ауытқымалы (девиантты) мінез-құлықтың негізгі белгілері:
1) Девиантты мінез -құлық пен оны көрсететін тұлға өзге тұлғалар тарапынан айыпталады (әлеуметтік санкциялар).
2) Ол тұлғаның өзіне немесе оны қоршаған тұлғаларға нақты залал келтіреді. Осылайша, девиантты мінез-құлық деструктивті әрекет жасайды.
3) Ол айқын даралықты және жас ерекшелікті-жыныстық сипатқа ие болады.
Девиантты мінез-құлық 5 жастан бастап жүруі мүмкін.

Әлеуметтік ауытқудың негізгі түрлері:
Мәдени және психикалық ауытқулар. Яғни, әлеуметтік қауымдастықтарға тән мәдени нормаларға сай келмейтін мінез-құлық
Жекеленген және топтық ауытқулар.
Бастапқы және екінші ауытқулар. Бастапқы ауытқу нормаларды көп бұза бермейді, ол болмашы сипатта болады.
Мақұлданатын ауытқулар. Мысалы:
Жоғары интеллектуалдылық;
Ерекше қабілеттер
Ерекше мінез-құлық
5. Айыпталатын ауытқулар:
Өзгеше кері мінез-құлық
Заң бұзушылық.

Ауытқымалы мінез-құлықтың табиғаты
Психологиялық себептер: «ақыл-естің кем болуы”, “психопатия”.
Жұқпалылық қоғамнан зиянды әрекеттерді жұқтырып алу;
Өзге топтардың, мекемелердің, БАҚ ықпалы.
Нормаларды түсінбеуі немесе жеткілікті білмеуі.
Әлеуметтік теңсіздік
Түрлі нормалар арасындағы келіспеушілік.

Аномия – қоғам мүшелерінің барлығының нормаларды бұзуы, нормалардың мүлдем болмауы.
Әлеуметтік, табиғи апаттар.
Стигматизация – қоғам тарапынан атау берілу
Маргиналдану – ескі нормаларды ұмытып, жаңа нормаларға бейімделе алмау.

Р. Мертон девиацияны мәдени мақсаттар мен оларға жету деген тәсілдермен анықтайды:
Конформизм – мақсаттармен де оған жету жолдарымен де келіседі, ештеңе бұзбайды;
инновация, мақсатпен келіседі, алайда оған жету жолдарын мақұлдамайды;
ритуализм, мақсаттармен келіспейді, бірақ жету жолдарын орындайды;
ретретизм мақсаттардан да, оған жету жолдарынан да бас тартады; (маскүнемдер, нашақорлар, қаңғыбастар);
бунт, жаңа мақсаттар мен оларға жету жолдарын қалыптастыру.

Девиацияның формалары:
Бастапқы девиация – ауытқудың аса қауіпті болмауы, бірінші рет кездесуі;
Қайталама девиация – қайталанатын, әдейі жасалатын ауытқу;
Дезадаптация – жаңа нормаларға бейімделе алмау;
Деликвенттілік – заң нормаларын бұзатын девиация;
Аддикция – бір нәрсеге деген құштарлық, құмарлық (клептомания).
Криминогендік – заң бұзу нормаға айналатын жағдай.

Аномия – девиацияның ең жоғарғы формасы. Ол мүлдем нормалардың болмауы, жаппай психоз жағдайында туындайды.
Аномияның ең жоғарғы формасы –
СУИЦИД.
Э. Дюркгейм суицидтің үш түрін атайды:
Пессимистік – тұлға өзін қоғамнан төмен санайды
Фаталистік - өзін қоғамнан жоғары санайды;
Альтруистік - өзгелер үшін жан қию.

Әлеуметтік бақылау - Әлеуметтік ауытқуларды шектеуге немесе болдырмауға, алдын алуға бағытталған іс-шаралар жүйесі.
Әлеуметтік патологияны басқа пайдалы немесе бейтарап формалармен ауыстыру;
Патологияны басқа бағытқа бұру;
Заңдастыру;
Көмектесу;
Заңды қатайту немесе жұмсарту.

Әлеуметтік бақылау нормалардан және санкциялардан тұрады
Нормалар – қоғамда қалыптасқан ережелер жүйесі;
Санкциялар — қоғам тарапынан нақты қолданылатын іс-шаралар жүйесі. Олар:
Негативті және позитивті;
Ресми және бейресми болып бөлінеді.
Бақылаудың түрлері: Оқшаулау, Бөлектеу , Ақтап алу.

Сыбайлас жемқорлықпен күрестің әдістерімен тетіктері.
Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Заңы 2015 жыл 18 қараша қабылданды.
1 бап, 6 тармақ –
Сыбайлас жемқорлық – жауапты мемлекеттік лауазымды тұлғалар, өздерінің қызметтік өкiлеттiктерін, мүмкiндiктерiн түрлі мақсаттарда заңсыз пайдалануы және осы адамдарды параға сатып алу.
Пара берсеңде,

Сыбайлас жемқорлық тәуекелі немесе себептер:
- Тұлғалардың заңды жеткілікті деңгейде білмеуі және әлеуметтік жағдайдың төмендігі;
Лауазымын асыра пайдалану;
Атқаратын қызметімен табысының сәйкес келмеуі;
Аймақтық, жершілдік және рушылдық;
Тұлғалардың мақсаттарына оңай қол жеткізуді көздеуі. (мансап, грант, тендер, үй және жер алу, қылмысты жасыру т.б)

Марат Оспанов атындағы БҚМУ сыбайлас жемқорлық тәуекелі:
Студенттердің емтихандарды тапсырудың жеңіл жолдарын іздеуі;
Сессия алдындағы студенттің қорқынышы;
Емтихан жауаптарының құпиялығының төмендігі;(тест орталығы, кафедра т.б.студенттердің жауаптарды алу)
Сыбайлас жемқорлықтың салдарын жете түсінбеуі.

Ұжымдық рухтың төмендігі;
Студенттерді бағалау обьективтілігінің төмендігі;
Кейбір студенттердің ішкі тәртіппен оқытушының пәнді білуге қойған талаптарын жете түсінбеуі.
2016 жылы әрбір 5 студент;
2019 жылы 12-і студент.

Сыбайлас жемқорлық алдын алу жолдарының картасы. (Ұсыныс)
Студенттердің өтініштерін апелляция ережесін сәйкес қарастыру;
Студенттер арасында сауалнаманың құрастырылуын және репрезентативтілігін мамандармен келісу;
Студенттерге анкета ақпаратының жариялы болмайтындығына кепілікдік беру;
- Студентке обьективті бағалау керектігін үйрету.

Коррупция дерт пе? Әдет пе?
Қашан қоямыз?

Отбасы - адамдардың қандық туыстық негізде біріккен шағын әлеуметтік тобы.

Отбасының қызметі. Репродуктивтік (заңды некеде ұрпақ жалғастыру);

Отбасының қызметтері:
Эмоционалдық;
Әлеуметтендіру;
Статустық;
Қорғау;
Экономикалық;
Креативті т.б.

Отбасының тұрақты мүшелері:
Ерлі-зайыптылар (ата-аналар);
Балалар;
Жақын туыстар
3. Ғимараттары:
Үй;
Шаруашылық мекемелері;
4. Символикасы:
Неке сақинасы;
Арнайы құжаттар;

Отбасының өмірлік циклы:
Отбасын құру циклы;
Алғашқы баланың тууы;
Соңғы баланың тууы;
“Бос ұя” – балалардың өз отбасын құруы;
Жұбайлардың бірінің өлімі немесе ажырасуы;

Отбасын құрудың алғышарттары:
Физиологиялық және әлеуметтік қажеттілік;
Психологиялық сәйкестік;
Әлеуметтік-мәдени сәйкестілік;
Экономикалық қажеттіліктер;
Махаббат.

Отбасы мен некенің алғашқы түрлері:
Промискуитет;
Қандық-туыстық неке;
Пуналуалды отбасы;
Синдиасмикалық неке;
Моногамды отбасы.

Отбасы мен некенің формалары
Моногамды – полигамды (полигиния - полиандрия);
Экзогамды – эндогамды;
Гетерогенді – гомогенді;
Азаматтық:
ұрлық,
сатылған,
кепілдік,
қонақтық,
қасиетті, киелі,
есептік,
күштелген;

Отбасының түрлері:
Нуклярлы – стержендік;
Патрилокалды-матрилокалды-неолокалды-унилокалды;
Дәстүрлі – эгалитарлы;
Кеңейтілген – Дистанциялық;
Стерженді;
Бір балалы – көп балалы – баласыз;

Ажырасу факторлары:
Физиологиялық факторлар (сексуалды дисгармония);
Психологиялық факторлар (мінез сәйкессіздігі);
Сыртқы әсерлер (өзгелер ықпалы);
Экономикалық факторлар;
Мәдени сәйкессіздік.
Маскүнемдік, нашақорлық
Жас айырмашылығы;
Күштелген некелер;
Бала мәселесі.

Қазіргі отбасына талдау:
- Отбасылық сынақтар 1-7 жыл арасы;
- Медиаторлар, агентства, отбасылы психологтар;
- Жыныстық ауытқулар;
- 19-23 жаста отбасын құрғандар 30%, 24-30 жас 2,1% некелерін бұзған.
- ҚР ажырасу көрсеткіштері:
ең төмен облыстар – Маңғыстау 15%, Шымкент 22%;
жоғары Қостанай, Павлодар 58%