Ауыз қуысы шырышты қабатының анатомо-гистологиялық құрылым ерекшеліктері.терминология, АҚШҚ ауруларының жүйесі презентация

1.АҚШҚ анатомо-гистологиялық құрылым ерекшеліктері
2.Терминология, жүйесі
3.АҚШҚ зақымдаушы бөрткендер.
4.АҚШҚ орын алатын патологиялық үдерістер.
Дәрістің жоспары

Ауыз қуысын жауып тұратын шырышты қабық басқа бөліктерге қарағанда көптеген ерекшеліктері бар. Шырышты қабық термиялық, физикалық, химиялық тітіркендіргіштерге төзімді болып келеді және инфекцияның енуіне жол бермейді, сонымен қатар қандай да бір жағдайда тез қалпына келу қасиеті жоғары. Бұл қасиеттер оның анатомо-топографиялық ерекшеліктеріне, қоршаған ортаға және морфофункциональды ерекшеліктеріне тікелей байланысты.
Тақырыптың өзектілігі

АҚШҚ құрылымы
Ауыздың шырышты қабығы (tunica mucosaoris) 3 қабаттан тұрады:
эпителий,
нағыз кілегей қабық пластинасы
кілегей қабықасты қабаттары.

Шырышты қабық көпқабатты эпителиймен жабылған. Ауыздың әртүрлі аймағында оның құрылысы бірдей емес. Еріндерде, ұрттарда, жұмсақ таңдайда және ауыз табанында (түбінде) қалыпты жағдайда мүйізгектенбейді және базальді (өскін) қабатпен тікенекті қабаттан тұрады.
Қатты таңдайда және қызылиекте қалыпты жағдайда эпителий мүйізгектенуге ұшырайды. Осыған байланысты мұнда аталған қабаттармен қатар түйіршікті (дәнді) және мүйізгекті қабаттар бар. Эпителийдің мүйізгектенуін оның әртүрлі тітіркендіруші ықпалдарға олардың ішінде механикалық тітіркеніске жауабы деп санайды.
Эпителий қабаты

Нағыз кілегей қабық пластинасының (lamina mucosa propria) ауыз жақ беті эпителий қабатымен жабылған және эпителиймен шекарада эпителийге әртүрлі тереңдікке енетін көптеген өсінділер немесе бүртіктер құрайды. Дәнекер тін талшықты құрылымдардан (коллагенді және ретикулярлы талшықтар) және жасушалық элементтерден – фибробластар, толықша және плазматикалық жасушалар, сегментядролы лейкоциттерден тұрады.
Ұрттар мен еріндердің нағыз дәнекертін пластинасы жасушалық элементтерге бай.
Нағыз кілегей қабық пластинасы

Анатомо-гистологиялық құрылымы
Мүйізгектелетін көпқабатты жалпақ эпителий Х90.
1 — мүйізді қабат; 2 — дәнді; 3 —тікенекті; 4 — базальді;5— өзіндік шырышты қабат пластинкасы.

Мүйізгектенбейтін көпқабатты жалпақ эпителий Х90.
1 — жалпақ жасушалар қабаты; 2 — тікенекті; 3 — базальді; 4 — өзіндік шырышты қабат пластинкасы.

Кілегей қабық өзінің анатомиялық-гистологиялық ерекшелеріне сай бірнеше қызмет атқарады:
қорғаныс
пластикалық
сезімталдық
сіңіру.
Кілегей қабықтың қызметтері

Е.В.Боровский және А.Л.Машкиллейсон1984 жылы анықталған ауыз кілегей қабығының патологиялықжағдайларын(ауруларды)дәлелдеді және оларды төмендегідей етіп топтастырды.
I. Зақымдық жарақаттар (механикалық факторлар,төменгі температуралар,сәулелер,химиялық заттар,ауа райының тиімсіз әсерінен дамыған (еріннің метеорологиялық қабынуы,еріндер тіліктері).
II. Жұқпалы аурулар
АҚКҚ ауруларының жүйесі

III. Аллергиялық және токсико-аллергиялық аурулар.
IY. Аутоиммунды компонентті патогенезді аурулар:
Y.Тері- кілегей қабық реакциясы(қызыл жалпақ теміреткі).
YI.Экзогендік уыттану кезіндеауыз кілегей қабығының өзгеруі.
YII.Организмнің әр түрлі ағзалары және жүйелері аурулары мен зат алмасу үрдістері бұзылған кездеауыз кілегей қабығы мен еріндер жиегінде болатын өзгерістер:

YIII.Туа дамыған және генетикалық қалыптасқан аурулар: Невустар мен эпителиальдық дисплазиялар:қантамырлық невустар, Стердж-Вебер синдромын қоса,сүйелді және пигменттік невустар,эпидермоидты киста(жылауық),Фордайс ауруы, ақ кеуекті невус, (жұмсақ лейкоплакия,ұртты тістелеу және т.б),тұқым қуалайтын қатерсіз эпителиішілік дискератоз;
Қатпарлы тіл және тілдің ромбыға ұқсас қабынуы;
Еріннің гландулярлы қабынуы;
Ауыз кілегей қабығы мен еріндерді жарақаттайтын дерматоздар,буллезді эпидермолиз,терінің атопиялық қабынуы (еріннің қабынуы) ,псориаз,ихтиоз,Дарье ауруы,Пейтц –Егерс-Турен синдромы,туа дамыған паронихия,ангидрозды эпителиальды дисплазия.
IX.Обыралды аурулар,қатерсіз және қатерлі құрылымдар;

Шырышты қабықта пайда болатын бөрпелерді бақылай отырып олардың әртүрлі элементтердің тұратыны және оларды бірнеше топқа біріктіруге болатыны анықталды.
1) шырышты қабықтың түсінің өзгеруі
2) беткей рельефінің өзгеруі
3) шектелген сұйықтықтың жиналуы
4) қыбық бетіне жабынды пайда болуы
5) шырышты қабық ақаулары
Барлық зақымдаушы бөртпелерді шартты түрде біріншілік (өзгермеген шырышты қабықта пайда болатын) және екіншілік (біріншілік бөртпелердің тасымалдану нәтижесінде немесе алғаш рет зақымдаушы).
Зақымдаушы бөрткендер

Шырышты қабықта жеке дарапайда болған біріншілік бөрпелерді мономорфты деп қараса, ал әртүрлі бөртпелерді полиморфты деп қарау керек. Бөртпелерді білу шырышты қабатта пайда болатын көптеген ауруларды анықтай білуге мүмкіндік береді. Ал сонымен қатар оның клиникалық көрінісін, жалпы организмдегі өзгерістерді сыртқы фактордың әсерімен байланыстыра білу ауцруға толық диагноз қоюға бірден бір дәлел болып табылады.
Біріншілік бөртпелерге дақ,түйін,күлбіреуік, көпіршік,төмпешік, іріңдік, киста -жылауық жатады.
Екіншілк бөртелерге –қабыршық, қабық, эрозия- беткей жара, ойық жара-язва, тілік, афта, тыртық және т.б жатады.
Бөрткендер

Дақ (пятно – macula) – кілегейлі қабық пен терінің және ерін жиегінің шағын аймақта түсінің өзгеруімен сипатталатын бөрткен.
Дақтың бір ерекшелігі сипап тексергенде сезілмейді (кілегей қабықтың рельефі өзгермейді). Дақты бөрткендердің түсі әртүрлі болуы мүмкін.
Даму ерекшеліктеріне қарай дақтар қабынбалық (воспалительное пятно) және қабынбалық емес (невоспалительное пятно) болып бөлінеді
Біріншілік зақымдаушы бөртпелер

Қабынбалық дақтар қабыну кезінде әр түрлі қан тамырларының (артериолардың, веналардың) кеңеюі (артериальная, венозная гиперемия) нәтижесінде дамиды және түстері қан тамырларының түстеріне сай шымқай қызыл немесе көкшіл-қызыл түсті болады.
Эритема —көлемді қабыну дағы эритема (қызарма) деп аталады.
Розеола — Диаметрі 1,5 см-ге дейін домалақ пішінді қабыну дағы .Розеола көптеген инфекциялық аурулар кезінде кездеседі (корь, скарлатина, тиф, мерез).
Геморрагия —Кілегейлі қабық және тері қан тамырларының өзгеріске ұшырауы (өткізгіштігінің жоғарылауы және қабырғаларының бүтіндігінің бұзылуы) нәтижесінде тіндерде қан құйылу ошақтарының пайда болуынан дамитын дақтар геморрагиялық дақтар
Телеангиэктазии —Беткей орналасқан қан тамырлары қабырғаларының салданып кеңеюінен дамыған дақтар
Қан тамырлар әсерінен туындайтын дақтар

Дақ
1-жабынды эпителий, 2 –нағыз дәнекертін қабаты, 3 — қан тамырларының кеңейуі.

Түйіншек
Түйіншек (папула) –ұртағы шарашты қабықта оранласқан (а), кестелік бейнелеу (б).
1 - эпителий,
2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы;
3 — эпителийдің өсіндісі.

Түйін
Еріннің шырышты қабығындағы түйін (а), кестелік бейнелеу(б).
1 — эпителий;
2 —өзіндік шырышты қабық пластинкасы;
3 — тіннің өсуі.

Төмпешік
Үстіңгі ерінде орналасқан төмпешік (а), кестелік бейнелеу (б).
1 — эпителий;
2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы
3 — инфильтрат.

Көпіршік
Астыңғы ерінде орналасқан көпіршік (а), кестелік бейнелеу(б).
1 — эпителий; 2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы ; 3 – эпителий ішінде орналасқан қуыс

Күлбіреуік
Тілдің бүйір бетінде орналасқан күлбіреуік (а), кестелік бейнелеу (6).
1 - эпителий; 2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы; 3 — эпителий астындағы қуыс.

Іріңдік
Бет етріде орналасқан іріңдік (а), кестелік бейнелеу(б).
1 — эпителий; 2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы; 3 —іріңді жалқыққа толған қуыс.

Жылауық -киста
Ауыз қуысы шарашты қабықта орналасқан жылауық -киста(а), скестелік бейнелеу (б).
1 — қуыс; 2 — эпителий жабындысы.

Еіншілік бөртпелер
Эрозия –жұқа жара
Жұқа жара (эрозия – erosio) – кілегей қабық пен терінің жабынды эпителий қабатының бүтіндігінің бұзылуынан пайда болатын екіншілік бөрткен, тыртықтанбай жазылады, көлемі әр түрлі болады.

Қабыршақ
Қабыршақ -(чешуйка–squama)-жабынды эпителий қабатының шамадан тыс мүйізгектенуінен немесе толық мүйізгектенбеyінен
пайда болған, қалыпты түлеу үрдісінің бұзылуы құрылысы
нәтижесінде астындағы тіндерден толық ажырамаған құрғақ мүйізгекті эпителий пластинасы
Төменгі ерін жиегіндегі қабыршақтар және олардың схемалық
1- жабынды эпителий,
2- нағыз кілегейлі қабық қабаты,
3- қабыршақтар

Экскориация -жырым
Екіншілк зақымдаушы бөртпе жырым - экскориация.
Жарақаттаушы жара қалыпты шырышты қабықтың механикалық, әсіресе тістің өткір қарларымен немесе протездер мен пломбалық материалдық өткір қараының зақымдануы нәтижесінде немесе байқаусызда тістеп алу нәтижесінде туындайды.

Эрозия –жұқа жара
Жұқа жара (эрозия – erosio) – кілегей қабық пен терінің жабынды эпителий қабатының бүтіндігінің бұзылуынан пайда болатын екіншілік бөрткен, тыртықтанбай жазылады, көлемі әр түрлі болады.
Тілдің бүйір бетінің кілегейлі қабығындағы жұқа жара-эрозия және оның схемалық құрылысы.
1- жабынды эпителий,
2- нағыз кілегейлі қабық қабаты,
3- эпителийдің бүтіндігі бұзылуынан пайда болған беткей ақау

Ойық жара –язва-ulcus
Ойық жара немесе жара (язва – ulcus) - кілегей қабық пен терінің барлық қабаттарының бүтіндігінің бұзылуынан пайда болған ақау (10- сурет).
Тілдің бүйір бетінің кілегейлі қабығындағы ойық жара және оның схемалық құрылысы.
1-жабынды эпителий,
2- нағыз кілегейлі қабық қабаты,
3-жабынды эпителий және нағыз кілегейлі қабық қабатының бүтіндігінің бұзылуы нәтижесінде пайда болған терең ақау.

Қабықша (корка – crusta)әртүрлі жалқықты сұйықтықтардың кеуіп құрғауынан пайда болатын бөрткен
Жоғарғы ерін жиегіндегі сарысулы қабықшалар және оның схемалық құрылысы.
1- жабынды эпителий, 2- нағыз кілегейлі қабық қабаты, 3- қабықшалар

Тілік
Тілік (трещина – fissura, rhagades) – кілегейлі қабық пен терінің созылымталдық қасиеті (эластичность) төмендеуінен түзу жыртылуы нәтижесінде пайда болатын тереңдігі әртүрлі сызатқа ұқсас ақа
Тілік және оның схемалық құрылысы.
1-жабынды эпителий,
2-нағыз кілегейлі қабық қабаты,
з-эпителий қабатының түзу жыртылуы.

Афта
Гиппократ ойық жара терминін әртүрлі зақымдаушы бөртпелерге қолданған. Осыған қарағанда ол үшін бұл сөздің мағанасы грек сөзінен алғанда aphtein, «сжечь» күйдіру деген мағана білдірген және бұл кеңінен тарағандықтан бүгін де сол терминді қолданады.

Патологиялық үрдістер шырышты қабықта өзгерістер туындатады соның ішінде эпителийдің мүйізгектену үрдісін бұзады
Олар: акантоз, паракератоз, гиперкератоз, акантолиз, спонгиоз, вакуольді дистрофия, және т.б
Ауыз қуысы шырышты қабық та кездесетін патологиялық үрдістер

Паракератоз —тікенекті қабатта ядроларының сақталуымен сипатталатын жасуша беттерінің толық мүйізгектенбеуімен сипатталатын патологиялық үрдіс. Бұл кезде кератогиалин және элейдиннің түзілу фазасы жойылады, сондықтан дәнді және жылтыр қабық болмайды. Мүйізді қабат жасушаларынан жабысқақ –кератин жоғалады. Осының нәтижесінде эпидермисте жақсы дамыған түлеу байқалады. Пайда болған қабыршақтар тез оңай алынады. Осы ратологиялық үрдіске әсер ететін аурулар:
А, С, В гипо- и авитаминоздар;
Қызыл жалпақ теміреткі;
эксфолиативті хейлиттің құрғақ түрі;
атопиялық хейлит;
Қызыл жегі.
Паракератоз

Паракератоз

Дискератоз — Дискератоздану – мүйізгектену үрдісінің бұзылуы. Бұл кезде мүйізгектенуге ұшыраған жасушалар кез келген эпителийдің терең қабаттарында (көбінесе тікенекті қабатта) жарық жасушалар түрінде (Дарье жасушалары-светлые клетки Дарье) кездеседі.
Дискератоз кәрілік,обырлы Боуэн ауруы, жалпақ жасушалы обыр ауруы кезінде байқалады.
Дискератоз

Гиперкератоз — Гиперкератоздану – мүйізгекті қабаттың қалыңдауына әкеліп соғатын шамадан тыс мүйізгектену үрдісі. Кератоздану-мүйізгектенбейтін аймақта мүйізгекті қабаттың пайда болуымен сипатталатын патогистологиялық үрдіс. Бұл үрдіс келес і аурулар кезінде орын алады:
сухую форму эксфолиативті хейлиттің құрғақ түрінде;
лейкоплакия;
Қызыл жалпақ теміреткі;
Сынап, қорғасын, висмут, алюминий, мырыш және т.б уыттану.;
Қызыл жегі;
актиномикоз.
Гиперкератоз

Гиперкератоз

Вакуольді дистрофия — Вакуольді дистрофиялану (вакуольная дистрофия) – базальды және тікенекті қабат жасушаларының ішінде сұйықтықтың жиналуы нәтижесінде олардың бұзылысқа ұшырауымен сипатталатын патогистологиялық үрдіс
Причиной вакуольді дистрофияның пайда болуы –эпителиальді жасуша цитоплазмасындағы дегенеративті өзгерістер деп саналады. Бұл үрдістің пайда болуымен сипатталатын аурулар.
Тұрпайы күлбіреуікше;
Қарапайым герпес;
Қазал жегі;
Эндокриндік жүйелер әсерінен шырышты қабықтағы өзгерістер (жүктілік кезіндегі қызыл иек қабынуы, синдром Иценко—Кушинг және т.б..).
Вакуольді дистрофия

Спонгиоз —Кеуектену немесе спонгиоздану (3-сурет) (spongiosis) –жабынды эпителийдің тікенекті қабат жасушаларының арасында сұйықтықтың жиналып, жасушааралық кеңістіктерді керіп кеңейтуі.
Үрдістің нәтижесі –домбықпа, күлбіреуік, көпіршіктің пайда болуы.
Спонгиоз келесі аурулар кезінде жүреді:
Қарапайым герпес;
Түрпайы күлбіреуікше;
Қызыл жалпақ теміреткі(буллезді түрі);
Көптүрлі жалқықты эритема;
Созылмалы қайталамалы афтозды стоматит; экзема.
Спонгиоз- кеуектену

Акантоздану – тікенекті қабат жасушаларының қатарларының көбеюі (5-6 қабаттан 40-қа дейін), дәнекер тін бүртіктері аралық эпителий өсінділерінің дәнекер тінге қарай ұзаруымен сипатталатын
патологиялық
үрдіс.
Акантоз

Баллонирующая дистрофия — Баллонды дистрофиялану(баллонирующая дистрофия,баллонная дистрофия)тікенекті қабат жасушаларында сұйықтықтың жиналуынан олар домалақ шар пішіндес болып үлкейеді және жасушааралық байланыстың үзілуі әсерінен жиналған жасушааралық сұйықтықта жүзіп жүреді.
Жасушалар көлемі ұлғаяды (шар, баллон) және олар сұйықтықта қалқып жүреді.
Бұл патологиялық үрдіс қарапайым герпес, көптүрлі жалқықты эритема, қызыл жалпақ теміреткі кезінде кездеседі.

Баллонды дистрофия