Жүйке жүйесі туралы түсінік. Жүйке жүйесінің құралу негіздері. Қарапайым және күрделі рефлекторлық доға презентация

Дәріс жоспары:
Жүйке жүйесі туралы түсінік.
Жүйке жүйесінің құралу негіздері.
Қарапайым және күрделі рефлекторлық доға.
Бас миы қыртысының түзілуі.
Анализаторлар туралы түсінік.

Ж‰йке ж‰йесі аѓзадаѓы барлыќ µмірлік процестерді реттеп жєне оныњ ќоршаѓан ортамен ќарым-ќатынасын ќамтамасыз етеді. Орналасуына байланысты ж‰йке ж‰йесін екіге бµледі:
Орталыќ ж‰йке ж‰йесі: ми жєне ж±лын;
Шеткі ж‰йке ж‰йесі: ж‰йке талшыќтары, баѓаналары, µрімдер, т‰бірлер т.б.
Ми мен ж±лын с±р жєне аќ заттан т±рады.
С±р заты ж‰йке жасушаларыныњ денелерініњ жиынтыѓы, ж‰йке орталыѓы деп аталады.
Аќ зат б±л миелинді ќабыќпен ќапталѓан ж‰йке талшыќтары (ж‰йке жасушаларыныњ µсінділері) жєне орталыќтарды бір-бірімен байланыстыратын µткізгіш жолдар.

Орталыќ ж‰йке ж‰йесі: ми

Ж±лын: алдыңғы және артқы көрінісі

Мидың кесіндісіндегі, ақ және сұр заттары

Жұлынның кесіндісіндегі, ақ және сұр заттары

Орталыќ ж‰йке ж‰йесініњ дамуы
Орталыќ ж‰йке ж‰йесі ±рыќтыњ дамуыныњ 11-ші к‰ні эктодермадан дамиды. Эктодерманыњ дорзалды бетінде кµлденењ ќалыњдау медуллярлыќ табаќша (МТ) пайда болады. Аздан соњ ол МТ терењдеп медуллярлыќ ж‰лгеге айналады (МЖ).
Медуллярлыќ ж‰лгеніњ жиектері бір-біріне ќосылып ж‰лгені ж‰йке т‰тікшесіне айналдырады.
Ж‰йке т‰тікшесі орталыќ ж‰йке ж‰йесініњ бастамасы болып табылады. Ж‰йке т‰тікшесініњ артќы бµлігінен ж±лын дамиды, алдыњѓы бµлігі кењейіп, одан ми дамиды.

¦рыќтыњ дамуыныњ 4-5-ші аптасында ж‰йке т‰тікшесініњ алдыњѓы бµлігінен ‰ш ми кµпіршектері пайда болады: алдыњѓы (prosencephalon), ортањѓы (mesencephalon) жєне артќы (rhombencephalon).

¦рыќтыњ дамуы 6-7-ші аптасында ‰ш иілімніњ арќасында (тµбелік, ш‰йделік, кµпірлік) ‰ш ми кµпіршіктерінен бес ми кµпіршіктері пайда болады:
1.Telencephalon - соњѓы ми алдынғы ми көпіршігінен
2.Diencephalon - аралыќ ми пайда болады.
3.Mesencephalon - ортањѓы ми ортањѓы ми кµпіршігінен
пайда болады.
4.Metencephalon - µзіњдік артќы ми артќы ми кµпіршігінен
5.Myelencephalon- сопаќша ми пайда болады.

¦рыќтыњ дамуы 6-7-ші аптасы

¦рыќтыњ дамуы 8-ші аптасында соњѓы ми тез µсіп. Орталыќ ж‰йке ж‰йесініњ ќалѓан бµліктерін толыѓымен жауып орналасады. Оныњ жалпы кµлемі бас с‰йегіне симаѓандыќтан сайлармен ќатпарлар (иірілімдер) пайда болады.

Ж‰йке ж‰йесініњ негізгі анатомиялыќ элементі ж‰йке жасушасы (нейрон).
Денесімен одан шыѓатын µсінділерін ќосып, ж‰йке жасушасын нейрон немесе нейроцит деп атайды.
Жасушаныњ денесінен бір баѓытта жалѓыз ±зын µсінді шыѓады оны аксон немесе нейрит деп атайды. Екінші баѓытта ќысќа тармаќтылатын µсінділер дендриттер шыѓады.
Нейроглия дегеніміз ж‰йке тінінде тіректік, шекаралыќ, ќорѓаныс ќызметін атќаратын ќ±рылым.

Мидыњ ќыртысы

Мидың кесіндісіндегі, ақ және сұр заттары

Ми ќыртысы келесі алты ќабаттан ќ±рылады (сырттан ішке ќарай):
1.Молекулярлыќ ќабат.
2.Сыртќы т‰йіршікті ќабат.
3.Сыртќы пирамидалыќ ќабат.
4.Ішкі т‰йіршікті ќабат.
5.Ішкі пирамидалыќ ќабат.
6.Мульти пішінді жасушалар ќабатынан т±рады

Ми қатпарлары мен жүлгелері (жанынан)

Ми қатпарлары мен жүлгелері (медиалды беті)

Ми қатпарлары мен жүлгелері (төменгі беті)

Мидың аралшық бөлігі

Ми қыртысында ќызметтердіњ шоѓырлануы.

Ми қыртысында ќызметтердіњ шоѓырлануы.

Лимбиалық жүйе
Бұл жүйенің аты латынның «Limbus» - жиек деген сөзінен алынған. Өйткені ол жүйені жаңа ми қыртысының түп жағында ми бағанын айнала қоршаған құрылымдар құрайды.
Олардың көбі ми сыңарларының ішкі бетінде сүйелді дененің жан – жағында орналасқан: белдеуше қатпар (gyrus - cinguli), теңіз жылқысы қатпары (gyrus – hyppocampi), бадамша тәрізді дене, күмбез (fornix), гиппокамп, мамилярлық дене.
Бұл құрылымдарды 1878 жылы Поль Брок лимбикалық қыртыс деп атаған. Ол қызыметі жағынан таламустың алдыңғы ядролары мен гипоталамус және ортаңғы мидың торлы құрылысымен тығыз байланысты. Осы аталған құрылымдардың қызмет бірлігінің аса күрделігін көрсету үшін 1952 жылы П.Д.Мак-Лин (америка ғалымы) оларды бір лимбикалық жүйеге біріктірді.

Лимбиалық жүйеге келесі құрылымдар жатады:
1.Иіс сезу миы.
2.Белдік және парагипокомпалды қыртыс.
3.Үлкен ми жарты шарларының маңдай-самайлық бөлігі.
4.Торлы түзіліс (формация).

Лимбиалық жүйенің қыртыс асты құрылымдары:
1.Негізгі ядролар.
2.Таламустың арнайы емес ядролары.
3.Гипоталамус.
4.Жүгенше.
5.Ортанғы мидың торлық түзілісі.

Лимбиалық жүйе
Лимбиалық жүйенің ең маңызды қызметінің бірі ішкі ортаның тұрақтылығын және жануарлар-дың белгілі бір түрінің түр сақтауға арналған әрекет-терін сақтау.
Лимбиалық жүйенің әрбір бөліктерін жеке тітір-кендірсе түрлі вегетативтік қызметтер, ішкі ағзалар-дың қызметтері өзгереді. Мысалы: бадамша тәрізді комплексті тітіркендіргенде жүректің соғу жиілігі мен тыныс жүйесі және қан тамырлар тонусы өзгереді.
Асқорыту ағзаларынаң қызыметі, ішек қимылы, сілекейдің бөлінуі көбейіп, шайнау, жұтыну қимыл-дары пайда болады. Мұнымен қатар қуық, жатыр жиырылуы, пилоэрекция күшейеді.
Мұндай өзгерістер лимбиалық жүйенің басқа бөліктерін тітіркендіргенде де пайда болады.

Лимбиалық жүйе
Лимбиалық қыртыс гипоталамуспен бірге ішкі орта-ның мұқтаждығын қамтамасыз ететін іс-әрекетімен эмоцияның қалыптасуына қатысады.
Лимбиалық жүйенің кейбір бөліктерін тітіркендір-генде жануарларда себепсіз ашу, ызалану, бой бермей шабуыл жасау немесе қорқыныш сезімдері пайда болады. Егер ол бөліктерін алып тастаса, бұрын шабуыл-ға дайын тұратын жануар, жуас және сенгіш болып қала-ды.
Мұнымен қатар оның ас іздеу әрекетімен жыныстық қызметі бұзылады. Бұл лимбиалық жүйенің гипотала-мус секілді вегетативтік және сомалық, эндокриндік қызметтерін үйлестіріп біріктіретінін көрсетеді.
Лимбиалық жүйе есте сақтау қызметіне қатысады. Адамның гипокампын (теңіз жылқысын) алып тастаса жақын арада болған барлық оқиғаларды естен шығарып ұмытады.

Торлы түзіліс
Торлы түзіліс (формация) жүйке талшықтарының өрімінен және олардың араларында орналасқан жүйке жасушалары-нын құралған түзіліс.
Ол сопақша мидан басталып, көпір, ортаңғы ми, аралық миға дейін созылып орналасқан. Ұйқы және эмоцияға жауапты.

Базальды ядролар

Күмбез және теңіз жылқысы

Ми бағаны

Ми бағаны (алдыңғы беті)

Ми бағаны (артқы беті)

Мидың сагиталды кесіндісі